TÚSIPBEK SILÁMQULULY:  Shyńjańnyń fotoshejiresin jasaý hıkmetterge toly boldy

- Bizdiń bilýimizshe arǵy bettegi aǵaıyn Sizdi «Qazaq fotoóneriniń atasy» dep tanıdy. Qazir zeınettesiz be? Qandaı jumystarmen aınalysyp jatyrsyz?

- Zeınettemin, zeınetke shyqqaly maǵan segiz jyl boldy. Biraq burynǵy jumys istegennen de qarbalas bolyp kettim. Nege deseń - buryn jumystyń  mindeti boldy. Al, zeınetke shyqqannan keıin oıǵa alǵan, sóz joq biz istep ketýge tıisti dúnıeler bar, solarmen aınalysyp jatyrmyn. Negizgi jumysym: Birinshi, Shyńjańdaǵy úsh úlken taý, eki oıpatty, Tıan-Shan, Kúnlún, Altaı taýyn, Jońǵar, Tarym oıpatynyń barlyǵyn 30 jyl aralap sýretke túsirdim, osy sýretterimdi rettep, urpaqqa jetkizý. Ekinshi, qazaqtyń ulttyq etnografııasy týrasyndaǵy sýretterdi toptastyrý. Sol baǵytta úlken albom shyǵardym. Ol - Qytaıdyń qurylǵanyna 60 jyl bolǵanyna oraı 2009 jyly qazaq, qytaı, aǵylshyn tilderinde  jaryq kórdi. Onyń ishinde 820 sýret, 60 maqala bar. Qazaqtyń etnografııa salasyna keń nasıhat jasalmasa  joǵalyp barady, bul osy albomda jan-jaqty qamtyldy, osyny urpaqqa qalsyn dedim.  

- fotoónerin qashan qolǵa aldyńyz?

- Men fotosýret salasymen oqýshy kezimnen shuǵyldanyp kelemin. «Foto óner-biliminen 100 suraq-jaýap» degen kitap jazdym. Bul fotoóner salasy boıynsha qazaq tilinde jaryq kórgen Qytaıdaǵy alǵashqy kitaptardyń biri.  Buryn men «Shyńjań halyq baspasynda» istegenmin. Ol kezde aýdarmalar jasadym, sózdik qurastyrdym. Sóıtip, 1971-1991 jyldar aralyǵynda 20 jyl «Halyq baspasynda» qyzmet atqardym. Biraq qolymnan fotoapparatymdy tastaǵan joqpyn. Tipti, muny óz aldyna óner, arnaýly bilim dep sanamaıtynmyn. Áıteýir, kóńilime túıgen dúnıelerdi apparatqa alyp, janym qalaǵan sýretterdi túsirip júrdim.  600-deı sýretti jarııaladym. Bismillá  dep túsirgen fotosýretim 1966 jylǵa tıesili bolsa kerek.  Basshylyq meniń qabiletimdi baıqap, «osy salaǵa kel, osy salany qolyńa al» degen tilek bildirdi.  1992 jyly fotosýretke shyndap kiristim. Sol jyly «Shyńjań gazetine» qaraıtyn «Shyńjań» sýretti jýrnalynyń Bas redaktory bolyp ornalastym. Zeınetke de Shyńjań gazetinen shyqtym. Sonyń nátıjesindeı bolyp, «Kórikti Shyńjań» degen fotoalbomym jaryq kórdi. Bul albomnyń aǵylshyn tilindegi nusqasy 2009 jyly Germanııada basyldy. Buǵan deıin jalpy 16 kitabym shyqqan. Budan syrt men «Sapar esteligi» degen kitap shyǵardym. Ár óńirge fotosýretter túsirýge barǵan kezderdegi bastan ótken oqıǵalar týrasynda. Bul kitap erterekte shyqqan, osy kitap shyqqannan keıin maǵan  úsh túrli kisi usynystaryn aıtyp keldi:

Birinshi kisi: «qolyńyzǵa qalam alǵannan moınyńyzǵa apparat asqan ýaqytyńyz kóp eken, ne úshin osy kitabyńyzǵa sýretter qospaǵansyz»,-  dedi. Oǵan sýret qosqam kezinde,  qarjysy kóp bolyp ketkennen keıin baspa shydamaǵan edi.

Ekinshisi: «taý-tasta júrgen kezińizde kórgen hıkmetterińiz kitapta jazylǵannan da kóp eken, siz gazet-jýrnalda jarııalanǵandaryn ǵana yqshamdap jaza salypsyz, tolyqtyryp jazsańyz», - dedi.

Úshinshisi: «ákeńiz 1955 jyly naqaqtan qolǵa alynyp, «Tarym lagerinde» 37 jasynda qaıtys bolypty. Ákeden erte aıyrylypsyz. Keıin «mádenıet tóńkerisinen» soń ákeńiz aqtalypty. 34 jasyńyzda ákeńizdiń súıegin Tarymnan taýyp ákep, anańyzdyń janyna jerlepsiz. «Ittiń uly baıqutan» ákesine estelik jazyp jatyr, siz nege jazbaısyz», - dedi. Solardy jazdym. Túgel estelikter toptastyrylyp, 710 bettik «О́mir órnekteri» degen úlken kitap basylyp shyqty. Keıbir oqyrmandar «osy kitapty oqyp otyryp jyladyq» dep rızashylyǵyn bildirdi.

Sóıtip, zeınetke shyqqannan keıin «Qazaqtyń etnografııalyq mádenıeti», «Kórikti Shyńjań», «Sapar esteligi», «Foto óner-bilimderinen 100 suraq-jaýap», sosyn bıyl sáýir aıynda basylyp shyqqan «Ásemdik álemi» deıtin bes kitapty oqyrmanǵa usyndym.

«Ásemdik álemi» - sýretter de, estelikter de toptastyrylǵan, bes mazmunnan quralatyn kitap. Birinshisi, «Asqar taý, alyp oıpat». Bul meniń Shyńjańdaǵy úsh taý men eki oıpatty aralap tentiregen kezimdegi ne kórip, ne bilgenderim týraly. Ekinshisi,  «Qııandaǵy hıkmetter». Men bul taraýǵa jer sharlap júrip jolyqqan hıkmet oqıǵalardy jazdym. Úshinshisi suhbattar. Tórtinshisi «О́mir órnekteri» degen bólim, ákemdi Tarymnan qalaı taptym, qalaı ákelip jerledim sol týrasynda. Besinshisi túrli shetelderdiń, Qytaıdyń, Kanadanyń, batystyń ǵalymdarynyń meniń foto týyndylaryma bergen baǵasy.

Al meniń endi istep jatqan eń basty jumysym, sońǵy bes jyl aıasynda búkil Shyńjań kólemindegi jartas sýretteri men ondaǵy petroglıfterdi, syntastardy sýretke túsirip kelemin. Buǵan den qoıǵanym - qazir týrızm salasy qatty damyp keledi. Shyńjańǵa kelgen týrıster ondaǵy belgilerdiń, tarıhı tańbalardyń kimderden qalǵanyn bilmeýi múmkin. Men sol tastaǵy tańbalardyń, óshpeıtin estelikterdiń kimderden qalǵanyn kórsetkim keldi. Onda on myń jyl burynǵy, kóne eski tańbalar men Ǵunnan, Saqtardan qalǵan aıshyqty belgiler jeterlik. Osy sýretterdi túsirý meni qatty sharshatty. Osyǵan deıin osy salaǵa tán 3000-nan asa sýretter jınadym. Sońǵy sýretterim bıyl shildeniń jıyrmalarynda túsirildi. Negizinen toptap bolyp qaldym, osyǵan deıin úzip-julyp jarııalaǵanymmen úlken kitap etip shyǵarý jumysy aldaǵy ýaqyttyń enshisinde.  Al, bul joly Qazaqstanǵa kelýdegi maqsatym - Álkeı Marǵulannyń kitabyn tabý bolatyn. Álekeńniń 14 tomdyǵy tabylsa, joǵaryda ataǵan jartas sýretteri men tarıhı jádigerler týraly kitabym tipti de tolyǵa túsetin edi. О́kinishke oraı meniń izdegen kitabym satylymǵa arnalmaǵan kitap eken. Tolyq sanyn taba almadym. 3, 4 tomyn ǵana taptym.

Atalǵan kitapty shyǵarýǵa asyǵýymdaǵy bir sebep, Shyńjańdaǵy kóptegen jer attary ózgerip bara jatyr. Ásirese týrıstik, tarıhı nysandardyń attary qytaısha qoıylýda. Sosyn bul kitapta ǵylym men tarıhqa jańalyq bolatyn tyń nárseler bar.  Mysaly jartasqa beınelengen kıiz úı sýretteri. Nylqy aýdanynyń Mys aýylynan, Qumyldan ary Aqtóbe degen jerden jáne Morı aýdanynyń mundaı sýretterdi kóptep keziktirdim. Taǵy bir hıkmet – Altaı óńirindegi jartastardyń birinde qazaqtyń kóshi bederlenipti. Qalyń maldy, túıeli, attyly shubyrtyp kóship bara jatqan sýretti tórt metrdeı aýmaqqa tańbalaǵan. Sondaı-aq, Altaıdyń bir úńgirinen alty shańǵyshynyń qalyń ańdy qýyp bara jatqan kórinisin sýretke aldym. Taǵy bir mańyzdy dúnıe - meniń qolyma alǵan foto apparatym sońǵy úlgidegi, az qoldanylatyn foto apparattar. Kez kelgen elementti búge-shigesine deıin túsire alady. Sondaı-aq barǵan óńirlerimde jer ıelerin sóıletip beıne keskinge de túsirip jatyrmyn. Jartas sýretteri bar aýmaq kimniń qystaýy boldy, ol jerdi kezinde kimder jaılady, kimniń ataqonysy boldy degen máselelerge jaýap aldym. Jasymda ulǵaıyp qaldy, osy jumystar meni qatty sharshatyp jiberdi. Bul kitapty «Tarlan tarıhtyń tastaǵy tańbalary» dep shyǵarmaqpyn. Kitap ishinen ekige bólinedi - «Jartas sýreti ún qatady» jáne «syntas syr shertedi».

Sondaı-aq «fotoóner qoldanbasy» degen kitap jazylý ústinde. Ol «foto óner-biliminen júz suraq jaýap» kitabymdy tolyqtyrý esebinde daıyndalyp jatyr. Onda bes júzge tarta jer attary turaqtandyrylǵan, ony Shyńjańdaǵy til komıtetimen talasyp júrip bekittirdim. Sondaı-aq sońǵy  fotoapparattardyń sıpaty týraly tolyq baıandalǵan.

- Jasaǵan eńbekterińizdiń ishinde janyńyzǵa eń jaqyny qaısysy? Jazýshylar jaqsy kórgen kitabyn balasyndaı kóredi ǵoı. Siz she?

- Biz týada tabıǵatpen jasasyp kelemiz ǵoı. Qazaqtyń ǵumyry kórkem tabıǵattan bólek emes. Bizdiń turǵan jerimiz, turǵan ornymyzdyń barlyǵy tunyp turǵan sýret. О́ıtkeni osy jerlerdi muhıt asyp, birneshe on myń km jerden kelip sýretke túsiretinder bar. Osy jerde týyp óse tura biz nege bul jumysty jasamaımyz? О́z basym sýertterimniń barlyǵyn týǵan jerime, ata qonysyma degen sheksiz mahabbatymnyń arqasynda túsirip júrmin jáne onyń árqaısysy ultyma qanshalyqty kerek bolsa, ózime de sonshalyqty qymbat. Mysaly, jartas sýretterin jer attary ózgermeı turǵanda qaǵazǵa qattamasaq, erteń joǵalyp ketýi múmkin. Eshkimgede dáleldeı almaısyń.

- Tabıǵat kezip, fotoapparat asynyp júrgen kezderińizde ózińizge qatty áser etip, júregińizde qalǵan hıkmetterińizden birin  áńgimelep berseńiz...

- Adam da arman bolady ǵoı, arman bolmasa adam eshteńe isteı almaıdy. Alǵash Altaıdyń  Ertis ózeniniń on eki ózeniniń basyna bardym, sonda 13 jyl júrdim. Sol jerde hıkmet nárseler kóp kezikti. Biraq Tıan-Shan taýynda kezikken hıkmetterim erekshe.  Meniń týǵan jerim osy Tıan-Shan, Erenqabyrǵa.  Osy Táńir taýdyń  eń bıik shyńy – Temir shyńy. Temir shyńyna barǵan kezdegi áserimdi aıtaıyn. Temir shyńyna shyǵý úshin Aqsý aımaǵynyń Ýynsý degen jerine bardym, sol jerdegi mamandar arqyly Temir shyńyna kóterilmekshi boldym. Bular úsh ret meni bastap kórdi, jol joq, tabıǵat qolaısyz, jol yńǵaıyn biletin adam joq. Eń aqyrynda sol jerde Nuraqyn degen bir ańshy bar degendi estip, sol taýǵa kóteriletin joldy biledi dep Taǵalaq deıtin Orman fermasyna bardym. Taǵalaqta qyrǵyzdar men uıǵyrlar mekendeıdi. Oǵol degen ferma bastyǵy jolymyzdy qamdap berdi. Ańshy jigit ekeýimiz bir toqtyny soıyp alyp, júrip kettik.

Bir kún júrgende Chońtereń deıtin ózen boıyna bardyq, atqalaqtap, býyrqanyp jatqan taý ózeni, onyń ústine biz jetkende jańbyr tógip turdy. О́zen qoıdaı-qoıdaı tastardy aǵyzyp jatyr, qorqynyshty. Osy ózenniń shetine kelip qondyq. Uıǵyr degeniń qaraǵaıdyń túbine jatpaıdy eken, onyń ústine qasqyrlardyń talaı bóltirigin alǵamyn dep qasymdaǵy serigim qorqaqtaıdy. Endi órlesek ot jaǵýǵa kelmeıdi dep alǵan etimizdiń bárin qaqtadyq. Qasqyrdyń ulyǵan daýsy estiledi. Kún degen sýyq, ot ornyn sypyryp tastap jattyq. qasqyr shaba ma dep otty óshirmedik. Ol maǵan: «Atty qaraılaı jatyńyz, biraz sharshap kettim, uıyqtap alaıyn»,- dedi. Pendeshilik qoı, eki-aq adam júrgennen keıin, buryn bilmeıtin adam bolǵan soń seskenip, ortadaǵy myltyqty ózime ıkemdep, tań atqansha uıyqtamaı jattym. Bul 1997 jyly. Atqa aýyr keledi dep jarty etti súrlep qaraǵaıǵa asyp tastadyq ta, tańǵy asty azyqtanyp alyp júrip kettik.

Biraz júrgende teńiz deńgeıinen 4500 metr bıiktikke jettik. Ol jerde túıequıryqtan basqa eshteńe joq eken, taý eshki men qodastyń qıyn tutatyp, attardy jemdep aıaldadyq. Ol: «Osydan bylaı jol joq, endi jaıaý júremiz, saı-salanyń bári beti topyraq bolyp jatqanymen asty muz, qorymdanyp jatyr, keıde atylady, atylǵan kezde 20-30 metr aspanǵa atylady, sý degeniń 10-20 metr aspanǵa shapshıdy. Sol úshin biz saımen júrmeımiz, ylǵı betkeımen júremiz», - dep eskertip jatty. Bizdiń týyp-ósken taýǵa uqsamaıtyn jaǵy osy eken o jaqtyń. Sodan attarǵa jem ilip, qańtardyq ta, aınalasyna  tezek tutatyp qorshap, tańerteń erte attandyq. Tezek tutatpasań qasqyr jep ketedi. Ketip baramyz, ketip baramyz, onyń qolynda myltyq, meniń qolymda fotoapparat, sıraǵy bar. Ol tastan bir yrǵyp, bul tastan bir yrǵyp, bir jerge barsaq, tastan eki úıindi úıip qoıypty. Álgi jerde araq, sýsyndyq, pechene birdeńeler bar eken.

 - «óı biz nemenege áýre bolyp júrmiz, myna jerde azyq-túlik bar eken ǵoı», - desem, Nuraqyn kúlip ketipti.

 - «oı bul degeniń - osydan úsh jyldyń aldynda  shyńǵa shyqqysh alty japondyq kelgen, olardy men bastap kelip edim. Olar meniń aıtqanyma kónbeı, «biz mundaı jerdiń talaıyn kórgenbiz» dep saımen ketti. Az júrgende muz jarylyp, úsheýi túsip ketipti, bireýi aıaǵy synyp qalypty. Olardyń tórteýi ólip, ekeýi qaıtty. Sodan araǵa jyl salyp sol alpınısterdiń ata-anasy, bala-shaǵasy jıylyp kelip osy eskertkish tastardy úıip ketti», - dedi. Sóıtip turǵanda bizdiń aıaq jaǵymyz atyldy, «qash!» dedi, joǵary qaraı tura qashtym. On metrdeı sý atylyp, muz jaryldy, satyrlap synyp muzdyń jaryǵy keńeıip barady. Dál sol jerde men sol kórinisti sýretke túsirip úlgerdim. Jol bastaýshym  bolsa «qash, ólesiń!» dep meni súırelep júr. Sol jerge bir demde bir kól paıda boldy,  jarty saǵatqa jeter-jetpes ýaqyt ótkende álgi kól shuryldap, astyna tartylyp ketti de, ornyna úńgir qaldy. Qasymdaǵy Nuraqyn sózin taǵy qadap: «Bul jer óstip jatady, bir-eki metr topyraq jamylyp, saı ataýly muz qursanyp jatyr, sol úshin sóz joq betkeıletip júrýimiz kerek», - dedi.

Sodan taǵy órleı tústik. Táýir órlesek te, Temir shyńy kórinbedi. Basqa bir betkeıge shyǵyp ek, taǵy kórinbedi. Myna jaq betkeıge barsaq dep taǵy bir betkeıdi nusqasam jol bastaýshym kónbedi: «bolmaıdy, biz ólim men ómirdiń arasynda turmyz» dep. Sol kúni kún ashyq bolyp turdy, anaý «sizdiń talaıyńyz bar eken, kún ashyq bolyp tur, apparatqa jaqsy alasyz, keıde tuman shógip jatyp alady. Biraq kún ashyq bolǵannyń da óz qaýpi bar, kóshkin kóp túsedi», - dedi. Men qoımadym, «Temir shyńyn ala almasam bos kelgenim ba, anaý betkeıge óteıik», - dep. Men Tıan-Shanda 7 jyl, Kúnlúnde eki jyl, Tarymda eki jyl, Jońǵarda 4 jyl, Altaıda úsh jyl júrdim maqsatyma jetem dep. Sóıtip aıtyp em bul otyrdy da, joldaǵy muzdy myltyqpen atty tarsyldatyp. Sodan aıtty: «myna muz qazir túse qoımaıtyn sııaqty, joldaǵy úıdeı-úıdeı tastardy panalap júgirip baryp tyǵylyp óteıik. Muz qulasa tasty panalap, janymyz qalady»,- dedi. Ary qaraı sóıtip óttik.

Ary qaraı ótkennen keıin Temir shyńy jáne kórinbedi, men taǵy bir betti nusqap shyqsam dep em, Nuraqyn «joq!» dep jalyndy. Men «shyǵamyn»  dep qoımadym.  Ol: «meni de oılańyz, meniń de bala-shaǵam bar, erteń siz ólseńiz meni aparyp atady», - dedi. «Sen jaýapkershilik jaǵynan alańdama»,- dep qolyna biraz aqsha ustattym. Qolymnan qaǵaz da jazyp berdim: «osydan bylaı óz erkimmen ketip baram, bir jaǵdaıǵa ushyrasam Nuraqyn jaýapty emes», - dep.

 -  «Alla, júrek jutqan adam ekensiz, qudaı saqtasyn sizge basqa lajym joq, áıtpese sizdi atyp tastap, ózimdi de óltireıin degem. Ary qaraı mende shyǵýǵa shama joq, myltyqtyń basyna aq shúberek baılap jol nusqap otyram, sol boıynsha júrińiz, jańylys bir qadam jasasańyz ólesiz»,- dedi. Sodan ústimdi jeńildep alyp, bir apparatty ǵana alyp ketip baram. Úsh jarym saǵatta álgi jerge shyqtym. Omyraýym aq sóńke bolyp, sor bolyp ketti terlegende. Qarasam bir muz dúnıeniń ústinde turmyn. Apparatpen jıyrma mınýtta biraq sypyryp tartyp bolyp, úsh jarym saǵatta túsken jerden jarym-aq saǵatta qorymmen syrǵanap biraq keldim.

Kelsem joldasym shoshyp ketti, «oıbaı keteıik endi»,- dep. Sodan baǵanaǵy qııamet jolymyzdan qaıta eptep óttik. Azyq-túligimizdi tastap ketken jerge kelip, qar-muzben qosyp tamaqtanyp otyrǵanda taý atylyp, jańa ǵana biz  tyǵylyp ótken tastardy bir-aq mınýtta sypyryp óte shyqty. Sodan aldy-artqa qaramaı qaıttyq. Attarǵa kelsek attarmyz tyqyrshyp tur eken, tómen jaqty qara tuman qaptap barady, taıyp turdyq. Sóıtip aman-esen Temir shyńyn túsirip keldim. Sol sýretter boıynsha memlekettiń ekinshi dárejeli syılyq aldym.

- Osyndaı saparlaryńyzda jyrtqysh ańdarǵa jolyqqan, jylan shaǵyp ala jazdaǵan sátter boldy ma?

- Men Altaı taýynan tuńǵysh ret aq aıýdy fotoǵa túsirdim.  Bul Qytaıda óte úlken jańalyq boldy.  Negizi Altaıǵa aq aıý kórem dep barmaǵam, qolymda jıyrma oqty tapansha bar, janymdaǵylar artta qalyp, jalǵyz kele jatqanda kórdim. Bir lenta biraq taýsylǵansha sartyldatyp túsirdim. Muzdyń ústinde ketip bara jatqan bireýi, sýda júzip bara jatqan bir sýret sátti túsirilipti. Bul sýret týraly Qytaıdyń ortalyq televızııasy meni Beıjińge shaqyryp, on mınýt sóıletip arnaıy habar jasady. Keıin Reseıden arnaıy ekspedısııa kelip, men jol bastap bardym. Biraq ol kezde aq aıýdy kezdestire almadyq.

Bir qyzyqty aıtaıyn,  Jońǵar oıpatynda júrgenimde kerish arasynan úlkendigi adam sanyndaı, uzyndyǵy bir metr kesirtke kórdim. О́zime aıbar qylyp, saqyldap turdy. Apparatqa ala almaı qaldym. Kesirtke jaqyn aralyqtan aldymnan shyǵa kelgende qolym dirildep apparat basylmaı qoıdy. Ol jerdiń bári áńgek, qýys in eken, sonyń arasynsha kesirtke lyp etip ǵaıyp bolyp ketti. Onyń ústine jalǵyz júrmin, ar jaǵynda kóp bolyp qaptap ketse qaıtem dep qoryqtym. Bundaı dúnıeler týraly «Qııandaǵy hıkmetter» degen kitabymda jazdym. Endi bir áńgime - 1984 jyly bir adam aıdahar atqan eken, men osy adamdy bes jyl izdep júrip taptym. Manastyń basynda, Baıynbulaqqa asatyn asýdyń arasynda kúrdeli kelgen bir taý bar.  Osy jerden 1984 jyly altyn qazǵaly tórt adam barǵan. Solardyń arasynda Mahmut degeni atypty. Aıdahar bolǵanda ábjylan. Sonda bes jarym qulash eken sonyń uzyndyǵy. Mahmuttyń astyndaǵy atyn býyp óltiripti. Meniń bir armanym osyǵan bara almadym, bara almaǵanym jasym ulǵaıyp ketti. Ol jerge ber jaǵynda el otyrǵan jerge deıin atpen úsh kún, ary qaraı úsh kún jaıaý júredi ekensiń. Jaıaý júrgeniń - janyńdy qolyńa ustaǵanyń. Shamama qarasam qıyndaý sııaqty.

Sońǵy bir ret ózimizdiń joly jeńil Erenqabyrǵada úsh kún júrip edim, bir kún tura almaı jatyp qaldym. Sol joly menimen ergen jas jigit bir apta qozǵala almaı jatty. Ol jaqqa barý úshin úlken qýat kerek. Tamaqsyz júresiń, uıqysyz júresiń, sýǵa kezigesiń, kóshkinge kezigesiń, jyrtqysh ańdar bar. Osy ózim bara almaǵan syrdy kitapqa jazdym, kim ashar eken dep. Áıtpese aıdahar atqan adam neshe ret «kelińiz, bastap baramyn» dep shaqyrdy meni. О́zimdi synap kóreıin dep neshe oqtaldym, onyń ústine balalar da qoryqty. Jasym 68-ge kep qaldy. Eger osydan on jyldyń aldynda bolsa baryp keletin edim.

- Qazaqstanda kórme ótkizip, kitap shyǵardyńyz ba?

- Qazaqstanda kitabym shyqpady. Qazirge bul jaqtan meniń eńbekterime ıe bolatyn bir memlekettik mekeme tabylmaı tur. Osyndaı syılas baýyrym, tanymal fotograf Asylhan Ábdiraıymulyna da aıttym: «shaqyrǵandaryńyz jaqsy boldy, mádenıet degen ár saladan bolýy kerek, jetispeı jatqan jerdi jetistirýimiz kerek», - dep. Qaldarbek turǵan kezde Almatyda bir ret, Astanadaǵy Prezıdent mýzeıinde bir ret 150 sýret qoıylǵan kórmem ótti. Sol kezde Ermek degen Mádenıet mınıstri lenta qıyp meni qabyldady. Qabyldaýyna Qaldarbek ekeýmiz birge bardyq. Keıin Qaldarbek marqum Germanııada kórmemdi ótkizip bermekshi bolyp shaqyrǵanda balama toı jasap kele almaı qaldym...

- Balalaryńyzdan jolyńyzdy qýǵandar bar ma?

– Ulym bar. Anda-sanda apparat ustaıdy. Arnaıy aınalyspaıdy.

- Qytaıdaǵy qazaq fotoóneriniń deńgeıi qandaı?

- Qytaıda foto ónerdiń damýy birshama tez boldy. О́ıtkeni baı tabıǵatpen qosa tehnıkalyq múmkindik te bar. Sońǵy kezderi fotoónerimen aınalysyp júrgen qazaq jastarynyń qatary kóbeıdi. Aıtalyq, Altaıda Serik Muqysh degen jigit bar, óte myqty. Qazaq jigitterdi uıymdastyryp kórme, trenıng ótkizip turady. Meniń orynymdy basyp, sýretti jýrnaldy qolǵa alyp otyrǵan Serik Nurlybaı degen myqty azamat bar. Bular - Qytaı boıynsha, Shyńjań óńiri boıynsha memlekettik, óńirlik syılyq alyp júrgen jigitter. Meniń ózim 6 ret halyqaralyq 32 ret memlekettik syılyq aldym. Qazirge meniń qolymda 25 myń sýret bar, sony jetpiske kelgenshe rettep ketýim kerek.

Áńgimelesken B.Qýanysh